صنایع دستی چیست؟

هنگامی که از صنایع دستی صحبت به میان می‌آوریم، باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که ابتدا تعریف درستی از آن ارائه کنیم. در تعریف صنایع دستی باید گفت: "به کارگیری هنر دستبا استفاده از ابزارها و مواد اولیه بومی، که منجر به تولید یک صنعت هنری می‌شود". بنابراین، صنایع دستی یک منطقه، پیوندهای بیشماری با فرهنگ و سنت اقوام آن سرزمین دارد و بخشی از هویت فرهنگی یک کشور محسوب می‌گردد. همچنین، صنایع دستی یک منطقه، در صورت فراهم کردن امکانات و بسترهای مناسب آموزشی، می‌توانند نقش اساسی در رونق اقتصادی جامعه داشته باشند و شغل‌های بیشماری ایجاد کنند.

صادرات صنایع دستی نیز یکی از راه‌های ارز‌آوری و معرفی فرهنگ و تمدن یک سرزمین به سایر کشورهای جهان می‌باشد. با این حساب، ایران با دارا بودن فرهنگی غنی و تمدنی چند هزار ساله، یکی از پیشروان تولید صنایع دستی از قرون گذشته تا به امروز بوده؛ به طوری که قریب به سه هزار گونه هنری از صنایع دستی ایرانی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌است.

در این مقاله به ویژگی‌های صنایع دستی، اهمیت صنایع دستی و برخی صنایع دستی ایران خواهیم پرداخت. اگر خودتان نیز بخواهید در این زمینه با کاهش هزینه تولید محتوا انجام دهید، پیشنهاد ما انتخاب سایت رایا مارکتینگ می‌باشد.

ویژگی‌های صنایع دستی

مواردی که در زیر بر‌می‌شماریم، چهارچوب‌های بین‌المللی تعیین شده برای گنجاندن یک محصول در زمره صنایع دستی می‌باشد.

• انجام قسمتی از مراحل اساسی توليد، توسط دست و ابزارهای دستي: این ویژگی بیان می‎کند که لازم نیست تمام مراحل تولید محصول توسط دست و ابزار دستی صورت بگیرد. بلکه اگر تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید با دست انجام شود، در صورت دارا بودن سایر معیارها، محصول در زمره صنایع دستی قرار می‌گیرد.

• عدم تشابه محصولات با یکدیگر: این نکته که هیچ کدام از محصولات تولید شده توسط صنعتگر شبیه به هم نیستند، نه تنها امتیازی منفی محسوب نمی‌شود، بلکه نشان می‌دهد این محصول کار دست بوده و از ارزش هنری بالاتری نسبت به نمونه‌های مشابه صنعتی برخوردار است.

• خلاقیت (Creativity) صنعتگر: خلاقیت به این معناست که هنرمند با استفاده از تجربه و دانش بومی که از اساتید و نیاکان خود به ارث برده‌است، توانایی ایجاد تنوع و پیاده سازی طرح‌های مختلف در فرآیند تولید محصول را دارا باشد.

• استفاده از مواد اولیه بومی: صنایع دستی پیوند نزدیکی با شرایط اقلیمی و طبیعت خاستگاه خود دارند. به این معنا که نیاکان ما از مواد اولیه‌ای در تولید محصولات خود استفاده می‌کردند که در اطراف خود به وفور یافت می‌شد. همانند صنعت سفالگری در یزد، فیروزه کوبی در نیشابور و درودگری در استان‌های شمالی ایران.

• به کارگیری نمادهای بومی و ملی: چیزی که صنایع دستی یک منطقه را از مناطق دیگر متمایز می‌سازد، به کارگیری نمادهای سنتی آن قوم است که متفاوت از سایر اقوام می‌باشد. برای مثال، در ایران اقسام متفاوت فرش دستی و گلیم به واسطه به کارگیری نقشه‌ها و طرح‌های گوناگون در هر منطقه خاص، از یکدیگر متمایز می‌شوند.

• اقتصادی بودن آن نسبت به محصولات صنعتی: با گسترش صنعت و افزایش تقاضای مردم برای کالاهای مورد نیازشان، بسیاری از محصولات که در گذشته به صورت دستی تولید می‌شد، امروزه در کارخانه‎‌ها و کارگاه‌ها و توسط ابزارآلات پیشرفته و بدون دخالت دست ساخته می‌شود. درست است که صنایع دستی به دلیل ویژگی‌هایی که برشمردیم از ارزش معنوی و فرهنگی بالاتری نسبت به تولیدات انبوه برخوردار است، اما قیمت تمام شده آن باید به گونه‌ای باشد که یارای رقابت با تولیدات صنعتی را داشته باشد.

• قابلیت توسعه در مناطق مختلف: محصول موردنظر ما ممکن است توسط یک قوم خاص تولید شده یا در منطقه‌ای خاص ریشه داشته باشد. اما برای اینکه بتواند در چرخه اقتصاد کشور اثر مثبتی داشته باشد، باید توانایی ایجاد و توسعه در مناطق مختلف شهری، روستایی و عشایری را داشته باشد. همچنین برای گسترش دانش تولید محصول، باید روش‌هایی برای تدریس آکادمیک این صنایع در مدارس و دانشگاه‌ها تدوین شود.

اهمیت صنایع دستی

تنها زمانی تولید صنایع دستی رونق می‌گیرد که به خوبی به مردم شناسانده شده و به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و عاملی برای رونق اقتصاد کشور به آنها معرفی شود. این روزها بسیاری از افراد که در زمان‌های قدیم از طریق فروش تولیدات دستی خود روزگار می‌گذراندند، به دلیل ورود صنعت و تولید انبوه آن محصولات، مشاغل نیاکان خود را از دست داده و مجبور به مهاجرت به شهرها شده و در حاشیه شهرها از کیفیت زندگی بسیار نامطلوبی برخوردارند. با احیای هنر-صنعت‌های باستانی اقوام ایران و معرفی آن در قالب برنامه‌های فرهنگی و آموزشی، تقاضا برای صنایع دستی افزایش پیدا کرده و و در پی آن، مهاجرت از روستاها به شهرها و ایجاد مشاغل کاذب کاهش خواهد یافت.

سرمایه گذاری برای معرفی صنایع هنری دستی ایرانی به مردم ایران از اهمیت دوچندانی برخوردار است؛ زیرا ایران از بیشترین تعداد صنایع دستی ثبت شده در یونسکو (UNESCO) در مقایسه با سایر کشورهای جهان برخوردار است.

برخی صنایع دستی ایران

یکی از سنت‌های ایران باستان، صنایع دستی است که در فرهنگ ملت حفظ شده و نسل به نسل منتقل می‌شود. امروزه محصولات دست ساز در خارج از ایران به عنوان یک هنر منحصر به فرد بسیار مورد توجه قرار گرفته است. شیوه‌های رایج صنایع دستی ایرانی شاهکارهای واقعی هستند و هر کدام تاریخ خاص خود را دارند. هنر در ایران صنعت ظریفی است و به صنایع دستی منحصر به فردش مشهور است. در حال حاضر چند میلیون ایرانی در زمینه تولید صنایع دستی و سایر صنایع روستایی مانند فرش ایرانی، گلیم و جاجیم، ظروف شیشه‌ای و سرامیک دستباف و نقاشی دستی، ظروف سفالی و جواهرسازی فعالیت دارند. سوغاتی‌های محبوب برای خرید در سفر به ایران در زیر لیست شده‌است.

ممقان دوزی

ممقان دوزی شاخه‌ای از گلدوزی است که در استان آذربایجان شرقی با استفاده از خامه رنگارنگ (نوعی نخ ابریشمی) و سوزن دوزی روی پارچه انجام می‌شود. این الگوها عمدتاً انتزاعی و الهام گرفته از ادراکات و بینش شخصی هنرمندان در مورد طبیعت هستند که بسیاری از آنها شامل گل‌ها و گیاهان فیگوراتیو هستند. سوزن معمولی 4 سانتی متری و انگشتانه تنها ابزاری هستند که گلدوزی برای ایجاد جدیدترین طرح‌ها روی پارچه و تولید آثار هنری ظریف و مفید استفاده می‌کند.

دمیدن شیشه با حرارت مستقیم

دمیدن شیشه با حرارت مستقیم شاخه‌ای از دمیدن شیشه است که با اتصال چندین لوله یا میله شیشه‌ای از پیش ساخته شده که توسط پوکر گاز حرارت مستقیم شکل می‌گیرد، ساخته می‌شود. محصول نهایی می‌تواند مجسمه، ظروف آشپزخانه، کتری و غیره باشد.

جاجیم

جاجیم قالیچه‌ای دستبافت ضخیم و بدون پرز است که از پشم و پنبه با لفاف بلند و نقش و نگار و رنگارنگ درست می‌شود. جاجیم به وسیله دستگاه بافندگی، قلم مو و قرقره بافته می‌شود و برای حصیر و ... استفاده می‌شود.

به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله "تولید محتوا برای صنایع دستی" را نیز مطالعه کنید تا در این زمینه دید قوی و کاملی به‌دست آورید.

فیروزه کوبی

فیروزه کوبی یک رشته صنایع دستی سنگی است که با منبت کاری (Wood Carving) قطعات کوچک فیروزه به صورت معرق بر روی ظروف، جواهرات، وسایل تزئینی و ... انجام می‌شود و در بین قطعات فیروزه از نوع خاصی از لاک تیره رنگ استفاده می‌شود. هرچه فاصله بین قطعات فیروزه کمتر باشد، کیفیت بالاتری دارد. این هنر در اصفهان رواج دارد.

میناکاری

مینای شیشه‌ای (نقاشی مینا) به هنر نقاشی اقلام مسی با استفاده از رنگ‌های لعاب دار اشاره دارد. رنگ با پختن مورد تثبیت می‌شود. میناکاری در اصفهان رواج دارد. میناکاری زجاجیه یک هنر صنایع دستی است و هنرمند باید در نقاشی نقوش ایرانی و اسلیمی، نقش‌های هندسی، نقوش جانوری و... بر روی اقلام مسی مهارت داشته باشد. هنرمند باید بتواند رنگ را لعاب دهد، وسایل را بپزد، کارها را تمام کند و غیره.

کنده کاری چرم

حکاکی روی چرم هنر سنتی کنده کاری و طراحی نقوش مختلف بر روی چرم است. چرم‌تراش فردی است که در طراحی و کپی طرح‌های مختلف، نقش‌آفرینی، انتخاب چرم مناسب، انتقال طرح، استفاده از ابزار حکاکی، حکاکی روی چرم، تزیین طرح و ساخت محصولات متنوع از چرم حکاکی‌شده مهارت دارد.

کاشی کاری

کاشی کاری هنری است مرتبط با کاشی کاری سنتی ایران. خشت‌های سفالی خشک شده و در کوره پخته می‌شوند تا بدنه خام کاشی ایجاد شود. سپس بدنه لعاب داده شده و دوباره پخته می‌شود. این نوع کاشی کاربردهای متعددی توسط کارگران کاشی سنتی دارد.

سوزن دوزی

سوزن دوزی به هنر دوخت نقوش و نقوش خاص روی پارچه‌ها با لفاف و پودهای قابل شمارش اطلاق می‌شود. نقوش و طرح‌ها مختص منطقه سیستان و بلوچستان است.

شال بافی

شال بافی به عمل بافتن نوعی شال ساده یا رنگی از پشم طبیعی رنگرزی شده توسط دستگاه بافنده مخصوص گفته می‌شود. محصول نهایی در برخی از مراسم‌ها به دور سر یا کمر بسته می‌شود.

ساز سازی

ساز سازی هنر ساخت و تزیین آلات موسیقی سنتی ایرانی (عود، دوتار، سه تار، دهل، کمانچه و ...) با استفاده از چوب گردو، چوب خرما و سایر مواد است. سازهایی مانند سازهای زهی، سازهای بادی و سازهای کوبه‌ای با این تکنیک ساخته می‌شوند.

گلیم

گلیم بافی هنر پیچیدن و بافت انواع گلیم با استفاده از الیاف طبیعی و رنگارنگ و همچنین ترمیم گلیم‌های بافته شده‌است. گلیم یک فرش مسطح ملیله بافته یا فرش است که می‌تواند صرفاً تزئینی باشد یا می‌تواند به عنوان سجاده نماز عمل کند. گلیم‌های مدرن از کفپوش‌های رایج در برخی خانه‌ها هستند.

جواهرات سنتی

جواهرات سنتی با استفاده از مفتول‌های فلزی ساخته شده از طلا، نقره و مس برای ایجاد طرح‌های سنتی با درهم تنیدگی، جوشکاری و لحیم کاری قطعات به یکدیگر تولید می‌شود. بیشتر طرح‌ها محلی و سنتی هستند.

حصیر بافی

حصیر بافی به بافتن الیاف گیاهی (سلولزی) با دست و ابزار ساده برای ایجاد محصولاتی مانند رومیزی، سبد، ظروف و غیره اشاره دارد). در یک زیرمجموعه‌ای از حصیربافی از نخ‌های پشمی نیز به همراه الیاف گیاهی برای ایجاد طرح‌ها و نقش‌های سنتی استفاده می‌شود.

لیتوگرافی

لیتوگرافی (سنگ تراشی) هنر حکاکی طرح‌های مختلف بر روی سنگ و تراش آن برای استفاده در معماری و ساخت اقلام مختلف است. در فارسی به آن سنگ‌تراشی گفته می‌شود و به هر کاری بر روی سنگ اطلاق می‌شود.

ابریشم بافی

ابریشم بافی به مهارت بافتن پارچه‌های ابریشمی نازک با استفاده از ابریشم خام یا بدون رنگ توسط دستگاه بافندگی سنتی خاص گفته می شود. ابریشم باف کسی است که می تواند ابریشم خام را بشناسد، نخ ها را رنگ کند، بپیچد و پارچه های ابریشمی ساده ببافد.

حوله بافی

حوله بافی یکی از صنایع دستی سنتی ایران است. مواد تشکیل دهنده شامل نخ‌های پنبه‌ای یا ابریشم است که با رنگ‌های گیاهی رنگ شده‌اند. از محصولات کاربردی این پارچه می‌توان به حوله، روسری، شال، لباس و ... اشاره کرد. حوله بافی در خراسان رواج داشته است.

چاروق بافی

چاروق بافی به هنر بافتن کفش‌های مخصوصی گفته می‌شود که بیشتر از چرم ساخته می‌شود. این کفش دارای نخ‌های خاصی است که به دور ساق پا پیچیده شده‌است. چاروق یکی از صنایع دستی خراسان شمالی است که بیشتر در قوچان بافته می‌شود.

نتیجه گیری

صنایع دستی برای طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های خلاقانه و طراحی که مربوط به ساختن اشیا با دست و مهارت فرد است، کاربرد دارد و به صنایعی گفته می‌شود که بدون استفاده از ماشین آلات برای رفع نیازهای مردم محل خود با دست چیزهایی تولید می‌‎کنند.

در صورتی‌که قصد داشته‌باشید در زمینه صنایع دستی تولید محتوا انجام دهید، به شما پیشنهاد می‌کنیم سایت رایا مارکتینگ را انتخاب کنید زیرا با داشتن نویسندگان متخصص، سفارش شما را با بالاترین کیفیت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن تحویل خواهند داد.