بررسی نقاشی‌های ایرانی در گذر زمان

وقتی از نقاشی‌های ایرانی صحبت می‌کنیم باید از قوه‌ی خرد و تخیل همزمان بهره گیریم. نقاشی‌های ایرانی ترکیبی از رنگ شعر و شعور، تلفیقی از حس شور و فرزانگی ست.

اگر به قدمت نقاشی ایرانی نظر کنیم تاریخش به آغاز زندگی بشر می‌رسد و نشانه‌هایش برای اثبات این مدعا در غار نقش‌هایی ست که در لرستان کشف شده و زمانی حدود 12هزار سال پیش را نشان می‌دهد. کشف ظروف سفالی از تپه‌های سیلک و شوش هم این ادعا را تایید می‌کند. می‌گویند خط از نقاشی به وجود آمده با این حساب می‌توانیم بگوییم که نقاشان غارنشین ایرانی صاحب خط بودند و شکل‌های ترسیمی‌شان با تمام سادگی‌اش نشان از ذوق و قریحه ایرانی دارد.

نقاشی در هنر ایرانی ریشه دارد و در هیچ دوره‌ای از فرهنگ ایرانی کنار گذاشته نشد و جابه جا اثرش را بر کتیبه‌ها، سنگ نوشته‌ها، ستون‌ها و دیوارها ... به ظرافت و زیبایی بر جای گذاشته، همچون شعر فارسی و نقش بسته بر لوح دیواره‌ها و سقف‌ها و در هر دوره گامی پیش‌تر برداشته به سمت خلق شکوه و زیبایی.

در این مقاله به نقاشی‌های ایرانی در زمان‌های مختلف، مینیاتور ایرانی را کجا ببینیم و ویژگی‌های نقاشی‌های ایرانی مینیاتور خواهیم پرداخت پس تا آخر این مقاله با ما همراه باشید. اگر خودتان نیز بخواهید در این زمینه با کاهش هزینه تولید محتوا انجام دهید، پیشنهاد ما انتخاب سایت رایا مارکتینگ می‌باشد.

نقاشی‌های ایرانی در زمان‌های مختلف

در دوره‌ی سامانی، مانی (پیامبر نقاش) کتابی مصور ساخت با نام ارژنگ و بعدها نقش و نقاشی به کتاب‌ها رسید و نگارگری در کتاب‌آرایی خودش را نشان داد. اسلام که به ایران زمین ورود کرد نگارگری، اسلامی شد و مکتب‌ها شکل گرفت. عباسی یا بغدادی و با هجوم مغول، مکتب مغول روانه ساحت نقاشی ایرانی شد که تلفیقی از نقاشی چینی و مغولی بود.

خانه خراب آبادتر از حمله‌ی مغول در تاریخ ایران زمین سراغ نداریم که خان و مان و فرهنگ‌مان را یکجا به شعله جهل سوزاند اما آنقدر شعله‌اش بر نقاشی ایرانی پر لهیب نبود و نتوانست چندان که بر نابودی کتاب‌ها و کتابخانه‌ها اثر گذاشت، رد نقش و نگار ایرانی را از لوح‌ها پاک کند. حتی برعکس آمیختگی رنگ‌ها در عصر مغول به مراتب اثرگذارتر و قوی‌تر از دوره‌های پیش است و خواسته ناخواسته به توفیق هنر نقاشی ایرانی یاری رساند.

هنرمند نقاش در هر دوره رد کارهای پیشین را تقویت کرد و اثری بر آن اضافه نمود و به متولی بعدی سپرد. روزگار گذشت و مکتب های دیگری شکل گرفت. شیراز و هرات و هر مکتب هم، استادانی داشت و مریدانی، که رنگ و نقش به خاطره می‌زدند. با گذر از دوره زند و صفوی نقاشان در سبک خود تغییراتی را ایجاد کردند و با ارتباط با هنرمندان غربی از روش آنها در نقاشی بهره گرفتند و گروهی هم همچنان به شیوه سنتی به نقاشی ادامه دادند. در دوره قاجار این ترکیب نقاشی شرقی و غربی نقش معروف گل و مرغ را رقم زد که در کتاب‌ها و تابلوها و اشیا نقش چشم نواز و مردم پسند آن به رنگ‌ها و حالات مختلف جان می‌گرفت.

در همین دوران گرافیک (Graphic) در ایران به وجود آمد و کارش را در روزنامه‌ها شروع کرد. آشنایی و تداوم ارتباط با فرهنگ غربی تاثیر زیادی بر نقش و طرح و نقاشان ایرانی خصوصا کمال الملک گذاشت تا جایی که مدرسه هنر و موزه هنر را به تأسی از نقاشان غربی دایر کرد و بعدها شاگردانش شیوه آکادمیک را برای نقاشی بنیان کردند و هنر نقاشی و نگارگری به صورت یک هنر آکادمیک در مدارس تدریس شد. ایران در تمام طول تاریخ دست خوش حوادث و بازی‌های سیاسی بود و در تمامی دوره‌ها هنر نقاشی به شکلی خودش را با شرایط پیش برد.

گاهی بر سرستون‌ها نقش شد و گاهی بر کتاب‌ها. هر چند گرایش نقاشان در دوره معاصر به سمت نقاشی غربی پیش رفت اما نقاشانی هم بودند که سعی در حفظ سنت و فرهنگ گذشتگان داشتند و به نقاشی مینیاتوری روی آوردند، به ترسیم نقش خیال از شاهنامه و بوستان و منطق الطیر تا منظومه‌های عاشقانه‌ای چون لیلی و مجنون... حتی نقش اعتقادات و باورهای مذهبی نیز در تاثیرگذارترین ترسیم‌ها چون تابلوی "عصر عاشورا" استاد فرشچیان تصویر شد.

نقاشی‌های ایرانی هرگز از طبیعت جدا نبوده‌است. نقاش ایرانی، خط های روحش از الهامات طبیعی ست. رنگ‌ها از طبیعت می‌آید و نقش‌ها هم و در کنار هم شگفتی خلق می‌شود. نقاشی ایرانی شعریست موزون و عمیق که در هر نقش اثر یک تمدن غنی را به مخاطب نشان می‌دهد. نقشی از فرهنگ اصیل ایران زمین. 

مینیاتور ایرانی را کجا ببینیم

تهران

آیا به دنبال سفر به سراسر ایران هستید اما زمان کافی ندارید؟ پس بیایید با بازدید از باغ موزه مینیاتور تهران رویای خود را به واقعیت تبدیل کنیم. این باغ مینیاتوری ایرانی یکی از جاذبه‌های گردشگری (Tourist Attraction) نسبتا جدید تهران است. در اینجا می‌توانید از تلفیقی از نقاشی‌های ایرانی مدرن و باغبانی سنتی ایرانی لذت ببرید. برخی از نقاشی‌های آثار باستانی ایران در بخش گالری موزه به نمایش درآمده‌است.

در محیط کاخ نیز ماکت‌های واقعا زیبا و استادانه‌ای وجود دارد. ماکت‌های به نمایش گذاشته شده شامل تخت جمشید، چغازنبیل، میدان نقش جهان، پاسارگاد، تخت سلیمان، گنبد سلطانیه، ارگ بام، کوه و کتیبه بیستون، بازار تبریز، آبشارهای شوشتر و گنبد قابوس، شیخ صفی آل است. موزه باغ مینیاتور ایرانی از عناصر اصیل ایرانی مانند کاشی کاری، استخر و آبراهه‌های باغ ساخته شده‌است.

پارک مینیاتوری مشهد

اولین پارک مینیاتوری ایران در شرق ایران، باغ مینیاتوری مشهد است. حدود 60 جاذبه فرهنگی، مذهبی و گردشگری در این باغ به نمایش گذاشته شده‌است. البته لازم به ذکر است که این نیز یک جاذبه گردشگری جدید است و برخی از ماکت‌ها تاکنون به نمایش گذاشته نشده‌اند.

پارک مینیاتوری تبریز

پارک مینیاتوری تبریز توسط سازمان زیباسازی شهرداری تبریز در سال 1391 ساخته شده‌است. این پارک به دلیل اینکه می‌توانید تعدادی از جاذبه‌های منحصر به فرد تبریز را در مقیاس کوچک‌تر بازدید کنید، مینی شهر نیز نامیده می‌شود.

ویژگی‌های نقاشی‌های ایرانی مینیاتور

مینیاتور ایرانی چند ویژگی بارز دارد. اولین مورد اندازه و سطح جزئیات است. بسیاری از این نقاشی‌های ایرانی نسبتاً کوچک هستند، اما دارای صحنه‌های پیچیده‌ای هستند که می‌توان برای ساعت‌ها مشاهده کرد. مینیاتور کلاسیک ایرانی نیز با وجود قسمت‌های طلایی و نقره‌ای همراه با طیف بسیار روشن رنگ‌ها متمایز می‌شود. پرسپکتیو (Perspective) در این آثار شامل عناصری است که بر روی یکدیگر قرار گرفته‌اند به گونه‌ای که کسانی که به ظاهر و حس هنر غربی عادت کرده‌اند به راحتی نمی‌توانند این نقاشی‌ها را درک کنند.

مینیاتورهای ایرانی در ابتدا به عنوان تصویر برای نسخه‌های خطی سفارش داده می‌شدند. فقط افراد خاص می‌توانستند آنها را بخرند و تولید برخی از نقاشی‌ها تا یک سال به طول انجامید. در نهایت، افراد نه چندان ثروتمند نیز شروع به جمع آوری این آثار هنری در آلبوم‌های جداگانه کردند. بسیاری از این مجموعه‌ها خوشبختانه در کنار دیگر نمونه‌های هنر ایرانی تا به امروز باقی مانده‌اند. مینیاتورهای کتاب فارسی تحت تأثیر هنر چینی پدید آمدند.

برخی از مضامین و طرح‌هایی که در برخی از نمونه‌های اولیه مینیاتورها ظاهر می‌شوند، نشان‌دهنده این موضوع است. به عنوان مثال، بسیاری از موجودات اساطیری که در دوره اولیه توسعه هنر ایرانی به تصویر کشیده شده‌اند، به طرز شگفت انگیزی یادآور حیوانات اساطیر چینی هستند. با گذشت زمان، اما هنرمندان ایرانی سبک و مضامین خاص خود را توسعه دادند و مفهوم مینیاتور ایرانی بازتاب فرهنگ مناطق همجوار است. چنین نقاشی‌هایی نیز مستحق توجه هستند: هر چه طولانی‌تر به آنها نگاه کنید، جزئیات بیشتر و آشکارتر می‌شود. مطالعه یک چنین کاری ممکن است یک روز کامل طول بکشد.

هنر مینیاتور ایرانی علیرغم تأثیرپذیری در مراحل دیگر توسعه هنر در کشورهای دیگر، ویژگی‌های متمایز خود را داشت. هنرمندان ایران به راحتی با انگیزه‌های طبیعی و واقع گرایانه شان شناخته می‌شوند. همچنین شایان ذکر است که تکنیک فارسی لایه بندی پرسپکتیوها برای ایجاد حس فضا. این به بیننده احساس فضای سه بعدی و توانایی تمرکز بر روی جنبه‌های خاصی از تصویر، به استثنای موارد دیگر را می‌دهد. محتوا و فرم عناصر اصلی نقاشی مینیاتوری هستند و هنرمندان به دلیل استفاده ظریف از رنگ شناخته می‌شوند. مضامین این نقاشی‌های ایرانی عمدتاً مربوط به اساطیر و شعر ایرانی است. آنها از هندسه خالص و یک پالت روشن استفاده می‌کنند.

تاریخچه هنر نقاشی در ایران به عصر حجر برمی‌گردد. در غارهای استان لرستان حیوانات نقاشی شده و صحنه‌های شکار کشف شد. در فارس نقوشی کشف شد که قدمت آنها چند هزار سال است. تصاویری که بر روی سفالینه‎‌های لرستان و سایر محوطه‌های باستان شناسی به دست آمده نشان می‌دهد که هنرمندان این منطقه با هنر نقاشی آشنا بوده‌اند. همچنین چندین نقاشی مربوط به زمان اشکانیان یافت شد که بیشتر آنها در قسمت شمالی رودخانه فرات یافت شد. یکی از این نقاشی‌ها صحنه شکار است. موقعیت سواران و حیوانات و همچنین سبک این اثر شبیه مینیاتورهای ایرانی است. در نقاشی‌های دوران هخامنشی، آثار هنرمندان با نسبتی باورنکردنی مشخص می‌شود.

به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله "تولید محتوا برای نقاشی‌های ایرانی" را نیز مطالعه کنید تا در این زمینه دید قوی و کاملی به‌دست آورید.

مینیاتوریست‌های برجسته ایرانی

سنت کارگاهی و تقسیم کار در یک مینیاتور فردی و یک کتاب، انتساب نقاشی‌ها را پیچیده می‌کند. برخی از آنها با نام هنرمند حک شده‌است، گاهی اوقات به عنوان بخشی از خود تصویر، به عنوان مثال به عنوان اگر بر روی کاشی در یک ساختمان نقاشی شده‌است، اما اغلب به عنوان یادداشت اضافه شده بر روی صفحه یا جای دیگر. کجا و چه زمانی اغلب نامشخص است. به دلیل ماهیت آثار، ارجاعات ادبی و تاریخی به هنرمندان، حتی اگر به آنها تکیه شود، معمولاً امکان شناسایی نقاشی‌های خاصی را نمی‌دهد، هرچند استثناهایی وجود دارد.

آوازه کمال الدین بهزاد هروی، یا بهزاد، مینیاتوریست برجسته اواخر عصر تیموری، و بنیانگذار مکتب صفوی، همچنان در جهان پارسی برتر باقی مانده‌است و دست کم برخی از آثار و سبک او را می‌توان شناسایی کرد. سلطان محمد، میر سید علی و آقا میرک، نقاشان برجسته نسل بعدی، اوج دوره صفویه سبک کلاسیک بودند که آثار منسوب به آنها با هم در چندین نسخه خطی یافت می‌شود.

عبدالصمد یکی از موفق‌ترین نقاشان ایرانی بود که توسط امپراتوران مغول برای کار در هند استخدام شد. در نسل بعدی، رضا عباسی در اواخر دوره صفویه و بیشتر مینیاتورهای آلبوم را تولید کرد و سبک او توسط بسیاری از نقاشان بعدی ادامه یافت. در قرن نوزدهم، مینیاتورهای ابوالحسن خان غفاری فعال در ایران قاجار نشان از اصالت، طبیعت گرایی و کمال فنی داشت. محمود فرشچیان مینیاتوریست معاصری است که سبک او دامنه این هنر را گسترش داده‌است.

سخن آخر

نقاشی به عنوان یکی از هنرهای مهم در ایران به حساب می‌آید. مهم‌ترین نوع نقاشی که به وجود آمد، نقاشی‌های مینیاتور ایرانی بود که به یک سنت هنری بسیار مهم در ایران تبدیل شد. مهم‌ترین نقاش مینیاتور ایرانی که ظهور کرد، کمال الدین بهزاد بود که آثار هنری او در اواخر قرن پانزدهم شکوفا شد. بهزاد که به‌خاطر نقاشی‌های منظره‌اش که به سبکی باورنکردنی واقع‌گرایانه با استفاده از پالت رنگی پر جنب و جوش اجرا می‌کرد، شهرت داشت.

در صورتی‌که قصد داشته‌‎باشید در زمینه نقاشی‌های ایرانی تولید محتوا انجام دهید، به شما پیشنهاد می‌کنیم سایت رایا مارکتینگ را انتخاب کنید زیرا با داشتن نویسندگان متخصص، سفارش شما را با بیشترین کیفیت و در کم‌ترین زمان ممکن تحویل خواهند داد.